Σύντομη
περιήγηση με την Άννα Λάζου στην έννοια της αρχαίας όρχησης μέσα από
τις ερευνητικές χοροθεατρικές ομάδες «Ομάδα Μελέτης της Αρχαίας Όρχησης»
και «Δρυός Τόποι»
«Αναζητώ το πρόσωπό μου στη ροή των μεταλλάξεων
από καθρέφτη σε καθρέφτη
από εποχή σε εποχή,
κι όμως πάντα ένα κομμάτι του προσώπου μου
φέρει το όνομά σου».
Άννα Λάζου
Η γνωριμία μου με την ομάδα «Αρχαίας Όρχησης», που λειτουργεί υπό την εποπτεία της Λέκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών Άννας Λάζου, έγινε μόλις αυτό το χειμώνα με αφορμή το δρώμενο Γυναίκα Προμηθέας. Το πάθος της Άννας Λάζου για το θέατρο και συγκεκριμένα για τον αρχαίο χορό την ώθησαν στο να αναλάβει την «Ομάδα Μελέτης» και να δώσει πνοή στη «Δρυός Τόποι» (δρΥός
τόΠοι), δύο πειραματικές ομάδες, που έχουν ως επίκεντρο το σωματικό
θέατρο μέσω της διερεύνησης και του συνδυασμού τεχνικών και μεθόδων από
την Αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή. Το ενδιαφέρον είναι πως τον
απώτερο εν δυνάμει στόχο αποτελεί ακόμα και η αυτοθεραπεία μέσα από τη
μέθεξη με τον ποιητικό λόγο και τη μουσικοχορευτική μυσταγωγία, τα οποία
εξελικτικά και νοητά θα μπορούσαν να αποτελέσουν μέσα ή εργαλεία
εξαγνισμού και ψυχοθεραπείας.
Πήρα μία ιδέα παρακολουθώντας ολοκληρωμένο το δρώμενο της
Γυναίκας Προμηθέα στο Παλαιό Πανεπιστήμιο της Πλάκας τον περασμένο
Ιούνιο. Ο κατάμεστος χώρος του διαμορφωμένου μικρού θεάτρου κάτω από τον
Ιερό Βράχο της Ακρόπολης έδενε πραγματικά μυσταγωγικά με την παράσταση.
Όλα, από τα χρώματα των εμπνευσμένων κοστουμιών, την κίνηση του χορού,
τον ποιητικό λόγο του έργου, τη μυστηριακή μουσική που παρήγαν ζωντανά
τα κρυσταλλικά κύμβαλα και τα υπόλοιπα όργανα, έως και τις συνεχείς
εναλλαγές των επί σκηνής σχηματισμών, ώστε να αποδοθεί η ποικιλία που
υπαγορεύουν τα μέρη του σπονδυλωτού αυτού έργου, εξωθούσαν τις αισθήσεις
σε πλήρη λειτουργία για την αφομοίωση των πολλαπλών ερεθισμάτων.
Ομολογώ
ότι θα χρειαζόμουν να δω το έργο τουλάχιστον άλλες δύο φορές, για να πω
ότι μπορώ να βάλω σε μία τάξη στο μυαλό μου την πληθώρα στοιχείων που
γενναιόδωρα προσφέρει. Το τόσο γεμάτο αποτέλεσμα είναι, φαντάζομαι,
απόρροια της χρόνιας έρευνας και του πειραματισμού καθώς και της
συνεργασίας πολλών διαφορετικών ανθρώπων και ιδιοσυγκρασιών. Πίσω από
κάθε ολοκληρωμένη εικόνα της σκηνοθετημένης κινησιολογίας ή του λόγου
αναδιπλώνονται πολλά επίπεδα σκέψης, όπως εύλογα συμβαίνει στην έρευνα ή
στο χτίσιμο ενός χαρακτήρα, τόσο στη γραφή όσο και στο θέατρο. Θα
έπρεπε κανείς να ξεδιπλώσει ένα ένα αυτά, προκειμένου να εισχωρήσει στον
πυρήνα του σκεπτικού που τις γέννησε.
Πρόκειται
για μία πολύπλοκη παράσταση και γι’ αυτό προκλητικά ενδιαφέρουσα τόσο
σε ερευνητικό όσο και σε αισθητικό επίπεδο. Άλλωστε το αποτέλεσμα που
φτάνει στο θεατή αφορά τη λειτουργική αρμονία του συνόλου και όχι τα
επιμέρους κομμάτια που συνθέτουν μία παράσταση. Και αυτό χαρακτηριζόταν
από εμπνευσμένες στιγμές, πρωτοτυπία και πλούτο ιδεών. Όπως σε κάθε τι
ζωντανό που αναπνέει και εξελίσσεται, υπάρχει δρόμος έως την κάποια
αποκρυστάλλωση μίας τελικής μορφής με το πέρας του χρόνου, αλλά το
σημαντικό είναι ότι έχει ήδη γίνει μία πολύ δυνατή και πολλά υποσχόμενη
αρχή προς αυτή την κατεύθυνση.
Η Άννα Λάζου μάς μιλάει για όλα αυτά στη συνέντευξη που παραχώρησε στο CityMag,
λύνοντάς μας τις απορίες, διαφωτίζοντας όποια πτυχή χρειαζόταν
περαιτέρω διευκρινίσεις και εκφράζοντας τις επιθυμίες και τις ελπίδες
της για την πορεία και εξέλιξη των πειραματικών ομάδων με το να τονίζει
κυρίως την αξία και σημασία του αρχαίου ελληνικού χορού γενικότερα.
Ιουλία Λυμπεροπούλου: «Ας ξεκινήσουμε κάνοντας μία σύντομη αναφορά στις σπουδές και την επαγγελματική έως ώρας πορεία σου».
Άννα Λάζου:
«Φοίτησα στη Φιλοσοφική σχολή, παράλληλα με τη δραματική σχολή του
Βασίλη Ρίτσου το ’80. Μετά το πρώτο βασικό πτυχίο ακολούθησε η
παρακολούθηση εργαστηριακών σεμιναρίων με επίκεντρο την κίνηση και το
σώμα και η προσωπική έρευνα σε Ελλάδα και Λονδίνο, όπου και ασχολήθηκα
ιδιαίτερα με την τεχνική Alexander που έχει ως αντικείμενο την
εκπαίδευση του ηθοποιού σε σχέση με το σώμα του και τη διάρθρωση της
σπονδυλικής στήλης. Δεν υπήρχε υποστήριξη του χορού και του σωματικού
θεάτρου στις δραματικές σχολές τότε. Παρακολούθησα, λοιπόν, εκτός της
σχολής: σεμινάρια με την Νέλλη Καρά σε ηλικία 23 ετών σε σχέση με την
κίνηση για το θέατρο με βάση τη γιόγκα, παραδοσιακούς χορούς στη σχολή
της Δόρας Στράτου, ποντιακούς χορούς με την ομάδα “Αργοναύτες ‒
Κομνηνοί” με δάσκαλο το Χρήστο Θεοδωρίδη και χορούς από όλη την Ελλάδα
με τον Βασίλη Καρφή. Πέρα από τους κληρονομημένους και βαθείς δεσμούς
μου με τις πηγές του ελληνικού πολιτισμού και του ορθόδοξου
χριστιανισμού, μελέτησα τους πολιτισμούς της Ανατολής, τις φιλοσοφίες
του κομφουκιανισμού και εκδοχές του βουδισμού μέσω του συνδυασμού
παράδοσης και πολεμικών και πνευματικών τεχνών, όπως το τάι τσι και το
τάε κβο ντο. Από αυτόν το συνδυασμό προκύπτει ένα πιο ολοκληρωμένο
μοντέλο της σχέσης του ανθρώπου με το σώμα του.
»Έχω παρακολουθήσει την εργασία της Λιτζ Πισκ πάνω στο θέμα “Φωνή και
σώμα για τον Ηθοποιό”. Άλλα μαθήματα: είναι κινησιολογία για το θέατρο
με την Έρση Πίτα και τη Σοφία Σπυράτου, κίνηση στο σύστημα Γκροτόφσκι με
τη Μαρία Πανούτσου, φωνή στο αρχαίο δράμα με τη Μίρκα Γεμεντζάκη και
φωνητική με τη Νάγια Γεωργίου. Επίσης έκανα σπουδές θεωρίας μουσικής,
κλασικής κιθάρας και μονωδίας στο Ελληνικό και Εθνικό Ωδείο. Είχα
δασκάλους τους Βασίλη Μακρίδη, Γιώργο Ζερβό κ.ά.
»Οι μουσικοθεατρικές μου σπουδές συμπληρώθηκαν και ολοκληρώθηκαν από
τη μελέτη μου για τη διδακτορική μου εργασία “Άνθρωπος, Φύση και Πράξη:
Τα νεανικά έργα του Karl Marx υπό την προοπτική της σύγχρονης αναλυτικής
φιλοσοφίας”, όπου μου δόθηκε η δυνατότητα να διεισδύσω περισσότερο στις
ιστορικές και φιλοσοφικές καταβολές της έννοιας του ανθρώπου και να
συνδέσω τα σύγχρονα ενδιαφέροντα για τη σχέση σώματος – ψυχής. Στη
συνέχεια εφάρμοσα τα πορίσματα των μελετών μου στην αντιμετώπιση του
ηθοποιού και στην επί σκηνής δράση του. Η πολιτική φιλοσοφία, η
φιλοσοφία της γλώσσας και του νου, η αισθητική και η φιλοσοφία του χορού
είναι τομείς που κατά τη διδακτορική και μεταδιδακτορική μου έρευνα
ήμουν σε θέση να συνθέσω και να επικαλούμαι στις σκηνοθετικές και
υποκριτικές διαδικασίες των παραστάσεων.
»Αυτή την περίοδο παράλληλα με τα μαθήματα ανθρωπολογικής φιλοσοφίας
στο Τμήμα ΦΠΨ του Πανεπιστημίου Αθηνών διδάσκω υποκριτική, ρυθμική του
λόγου σε σχέση με το σώμα, φωνή και κίνηση στο πλαίσιο των σεμιναρίων
της ερευνητικής και καλλιτεχνικής ομάδας της φιλοσοφικής σχολής “Δρυός
Τόποι” καθώς και ιστορία και φιλοσοφία του αρχαίου χορού στην ομάδα
“Αρχαία Όρχηση” (υποομάδα της “Δρυός Τόποι”) στη σχολή του θεάτρου “Δόρα
Στράτου”».
Ι.Λ.:
«Το πάθος σου είναι το θέατρο, και μάλιστα το χοροθέατρο και η
Αρχαιότητα, εξού και η εκπαιδευτική, ερευνητική, καλλιτεχνική και
πειραματική ομάδα, την οποία έχεις δημιουργήσει, την ομάδα μελέτης
“Αρχαίας Όρχησης”, που λειτουργεί από το 1991 στο θέατρο “Δόρα Στράτου”.
Καταρχήν τι είναι αρχαία όρχηση και πώς προέκυψε η ιδέα να
δημιουργήσεις μία τέτοια ομάδα! Ποιοι οι στόχοι της κτλ.».
Α.Λ.: «Η αρχαία όρχηση συνοψίζει κάτω από μία γενική έκφραση το
αντικείμενο έρευνας και εκπαιδευτικής δραστηριότητας πολλών δεκαετιών
της ζωής μου. Αρχικά ως συνέπεια των αναζητήσεών μου στο χώρο του
σωματικού θεάτρου και της θεατρικής ανθρωπολογίας αντιμετώπισα το
παράδειγμα του ελληνικού παραδοσιακού χορού αλλά και τα προβλήματα
υποκριτικής του αρχαίου δράματος. Μελετώντας τις αρχές του Γιέρζι
Γκροτόφσκι (Jerzi Grotowski) και του Ευγένιο Μπάρμπα (Eugenio Barba)
διαπίστωσα την αξία και τη σημασία της κατανόησης και εκμάθησης της
αρχαίας σωματικότητας, που κληροδοτείται στα παραδοσιακά δρώμενα, τα
οποία είναι ενεργά και ζωντανά στην ελληνική κουλτούρα και στον τρόπο
ζωής. Έτσι ήρθα σε επαφή με το θέατρο “Δόρα Στράτου” στα τέλη της
δεκαετίας του ’80 και γνώρισα την έρευνα που συντελείται εκεί κατά
παραίνεση του Προέδρου του Σωματείου, κ. Άλκη Ράφτη, και ως συνέχεια της
παρακαταθήκης της ιδρύτριάς του στον τομέα του αρχαίου χορού. Απέκτησα
πρόσβαση στη βιβλιοθήκη καθώς και σε άλλες βιβλιοθήκες με υλικό από τις
πρόσφατες διεθνείς μελέτες στο χώρο. Η ομάδα “Αρχαίας Όρχησης” του
θεάτρου “Δόρα Στράτου” λειτουργεί από το 1991 και από τα πρώτα της
βήματα είχα την ευκαιρία και τη δυνατότητα να συντονίζω τις δράσεις της
και να συμμετέχω σε αυτές. Το οφείλω πρώτα και κύρια στον Άλκη Ράφτη,
που μου εμπιστεύθηκε αυτή την καίρια θέση στην ομάδα, την οποία
συνέστησε στο πλαίσιο του θεάτρου “Δόρα Στράτου”, και στην υποστήριξη
του Διεθνούς Συμβουλίου Χορού CID της UNESCO. Οι πρώτες μου επαφές
περιλάμβαναν συνεργασία και μαθητεία σε ερευνήτριες του αρχαίου χορού,
όπως η Βούλα Λαμπροπούλου και η Ανδριάνα Παπανικολάου. Φιλοσοφικά το
ενδιαφέρον μου για την αρχαία όρχηση ενισχύθηκε από την πρόταση του
Roger Scruton, καθηγητή μου κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου
σπουδών στο Λονδίνο, να στραφώ στη φιλοσοφική μελέτη του αρχαίου
ελληνικού χορού, ως άξιο λόγου αντικείμενο μεταπτυχιακής έρευνας, και
από τις συναφείς παραινέσεις του Ευάγγελου Μουτσόπουλου, καθηγητή μου
Φιλοσοφίας στην Ελλάδα.
»Η ιδιομορφία της ομάδας είναι ότι συνδυάζει την επιστημονική έρευνα
με την καλλιτεχνική αναζήτηση. Στο πρόγραμμά της εντάσσονται τόσο η
θεωρητική όσο και η πρακτική μελέτη και έρευνα της ελληνικής Αρχαιότητας
(όρχηση, μουσική, αρχαίο δράμα) αλλά και διαφορετικών χορευτικών
παραδόσεων άλλων πολιτισμών. Επίσης μελετώνται μορφές χοροθεραπείας από
την Αρχαιότητα έως τις μέρες μας. Πέρα από τη μελέτη, σκοπός της
ομάδας είναι η παραγωγή χοροθεατρικών παραστάσεων από τα ίδια τα μέλη
της. Καθώς και η συνεργασία της με άλλους φορείς, όπως με αντίστοιχες
ερευνητικές ομάδες της Ελλάδας και του εξωτερικού».
Ι.Λ.: «Παράλληλα υπάρχει και η ομάδα “Δρυός Τόποι”, που ιδρύθηκε το
2004 με έδρα της τη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού
Πανεπιστημίου Αθηνών. Τι ακριβώς συμβαίνει εκεί; Ουσιαστικά, πρόκειται
για δύο τελείως διαφορετικές ομάδες ή οι πορείες τους ενίοτε
διασταυρώνονται;».
Α.Λ.: «Είναι δύο διαφορετικές ομάδες ως αφετηρία και αντικείμενο, αλλά
στην πράξη διασταυρώνονται σε κομβικά σημεία της πορείας τους, και
κυρίως επειδή και στις δύο ομάδες εμπλέκομαι προσωπικά δίνοντας και τις
κύριες κατευθύνσεις. Η ερευνητική και καλλιτεχνική ομάδα “Δρυός Τόποι”
δημιουργήθηκε από το 2004 ως μετεξέλιξη της Θεατρικής Πρωτοβουλίας Νέων
ΔΡΥΣ του Πανεπιστημίου Αθηνών και έχει παρουσιάσει σειρά παραστάσεων
στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Δρυς, Δράση και Δράμα είναι τρεις λέξεις
με την ίδια ετυμολογική ρίζα, που συμβολίζουν το ενδιαφέρον της ομάδας
για την προσέγγιση του θεάτρου μέσα από μία ανθρωπολογική προοπτική. Η
μελέτη των θρησκευτικών πρακτικών από όπου προέρχεται το θέατρο, όπως η
δενδρολατρεία, κατευθύνει την εργασία της ομάδας μέσω του συνδυασμού
μοντέρνων και μεταμοντέρνων στοιχείων παράλληλα με πολυάριθμες
ανταλλαγές τέχνης και έρευνας. Το σώμα στις παραστατικές τέχνες είναι
ένα από τα πρωταρχικά ενδιαφέροντα των συντελεστών της. Στο ενεργητικό
της έχει τα χοροθεατρικά δρώμενα: Νέκυια, Αρχέγονο παιγνίδι μεταμόρφωσης, την παράσταση Wittgenstein – Βιτγκενστάιν και Νέκυια, το Αρχέγονο Ταξίδι, Αντιγόνη του Σοφοκλή, Αγριοτριαντάφυλλα – Μυστήριον, χοροθεατρικό δρώμενο εμπνευσμένο από το μουσικό έργο του Γιάννη Χρήστου (1926-1970), Το τραγούδι του ήλιου, παιδικό διαδραστικό παραμύθι της Λέτας Κουτσοχέρα, Πάλη Νέγρου με Σκύλους του Μπ. Μαρί Κολτές. Με την ομάδα “Αρχαία Όρχηση” συνεργαζόμαστε στο χοροθεατρικό δρώμενο του συλλογικού έργου Γυναίκα Προμηθέας, εμπνευσμένου από την έρευνα της αρχαίας όρχησης και της γυναίκας στην Αρχαιότητα, επίσης των δρώμενων Θείος Έρως, Θείος Χορός και πιο πρόσφατα Νυν και Αεί.
Συμπερασματικά, ας πούμε ότι η “Δρυός Τόποι” εκφράζει τα ενδιαφέροντα
για το σωματικό θέατρο και την υποκριτική, ενώ η ομάδα μελέτης της
αρχαίας όρχησης ειδικεύεται στο θέμα του αρχαίου χορού. Θεματικά ασφαλώς
διασταυρώνονται και αλληλοεμπλουτίζονται. Πρακτικά η μία ομάδα
υποστηρίζει την άλλη, επειδή η “Δρυός Τόποι” έχοντας έδρα τη Φιλοσοφική
Σχολή αξιοποιεί κάποιες δυνατότητες του ακαδημαϊκού χώρου, ενώ η “Αρχαία
Όρχηση” πατάει πάνω στην έρευνα και πράξη του χορού του θεάτρου “Δόρα
Στράτου” και στην πλούσια κληρονομιά του».
Ι.Λ.: «Τι σημαίνουν για σένα οι λέξεις κίνητρο, αλήθεια, υπέρβαση
και πώς πραγματώνονται μέσα από την ύπαρξη αυτών των ομάδων;».
Α.Λ.: «Και οι τρεις αυτές λέξεις εκφράζουν ακριβώς τις καίριες και
βαθύτερες αιτίες της δημιουργίας και επιβίωσης των ομάδων, πολύ σωστά το
εντόπισες. Ένα ισχυρό κίνητρο για να δημιουργηθεί και να ενεργοποιηθεί
μία ανθρώπινη ομάδα δεν μπορεί παρά να είναι η αναζήτηση της αλήθειας
καθώς και το να τρέφεται από την αλήθεια. Στη συνέχεια η δύναμη της
ομάδας επιτρέπει, παρέχοντας το ασφαλές περιβάλλον, την υπέρβαση, ώστε
δηλαδή ο καθένας από εμάς να υπερβεί τον εαυτό του, τις δεσμεύσεις και
τα όριά του και να προχωρήσει μπροστά σε κάτι συλλογικό και δημιουργικό.
Για παράδειγμα, στην ομάδα “Δρυός Τόποι”, όπως και στη μητρική της
ομάδα, τη Θεατρική Πρωτοβουλία Νέων ΔΡΥΣ, παρότι μέσα στα στεγανά της
ακαδημαϊκής πανεπιστημιακής κοινότητας, επιδίωξα την υπέρβαση των
ιεραρχιών και των στατικών ρόλων εκπαιδευτή και διδασκόμενου, ώστε χάριν
της αλήθειας να διδασκόμαστε από τους φοιτητές μας και όλοι μαζί να
διδασκόμαστε από την πραγματικότητα και την ομαδικότητα της δράσης μας».
Ι.Λ.: «Πώς μετουσιώνονται σε όλον μέσα από τη χοροθεατρική διαδικασία το σωματικό και το πνευματικό στοιχείο;».
Α.Λ.: «Το χοροθέατρο ως μία σύγχρονη όσο και πολύ παλαιά μορφή
θεάτρου επιτρέπει και προϋποθέτει τη σύνθεση των στοιχείων όπου, εφόσον
επιδιώκεται μία οργανική σύνθεση, τα στοιχεία αυτά μετουσιώνονται,
αλλάζουν δηλαδή, παίρνοντας το ένα από την ουσία του άλλου. Αντιμετωπίζω
το χοροθέατρο –αν και πρόκειται για ένα από τα δυσκολότερα είδη– ως μία
παραδειγματική για την υποκριτική και την επί σκηνής δράση του ηθοποιού
τέχνη. Εντάσσει το χορό και την κίνηση στον κεντρικό πυρήνα της δομής
τού επί σκηνής δρώμενου και γι’ αυτό προαπαιτεί τις αντίστοιχες
δεξιότητες και πρώτα απ’ όλα την καλλιέργεια της μουσικότητας του
δρώντος. Το χοροθέατρο όπως το έχουμε αξιοποιήσει στα έργα Αγριοτριαντάφυλλα ‒ Μυστήριον, μία σπουδή στη μουσική και τη σκέψη του συνθέτη Γ. Χρίστου, και Νέκυια, το Αρχέγονο Ταξίδι
επιτρέπει ταυτόχρονα και τη σύνθεση κειμένων διαφορετικών ποιοτήτων,
όπως ποιητικών, πεζών, δοκιμίων, αλλά επιτρέπει και την παραγωγή ιδεών».
Ι.Λ.: «Το πνεύμα κινητοποιεί και διεγείρει το σώμα. Σε αυτή την
ιδιαιτερότητα ίσως να βασίζεται και η έννοια της θεραπείας. Πώς
λειτουργεί ή θα μπορούσε να λειτουργήσει μέσα από το χοροθέατρο; Οι
εκβιαστικά ταχείς σύγχρονοι ρυθμοί επιτρέπουν σε μία τέτοια ας τη
χαρακτηρίσουμε μέθοδο να λειτουργήσει ψυχοθεραπευτικά, έστω και εν
μέρει;».
Α.Λ.: «Ο
δικός μας πειραματισμός είναι επικεντρωμένος στην αναζήτηση νέων μορφών
κίνησης στη σκηνή, εμπνευσμένων από την αρχαία όρχηση και το αρχαίο
δράμα. Το σύγχρονο πειραματικό θέατρο παρουσιάζει πολλά διαφορετικά
είδη, οπότε ο χώρος μας είναι περιορισμένος, καθώς ασχολούμαστε με ένα
εξειδικευμένο αντικείμενο. Το δικό μας είδος έχει να προσφέρει πολλά, σε
ερευνητικό επίπεδο σίγουρα, αλλά και ένα αισθητικό και δραματουργικό
ενδιαφέρον, με την έννοια ότι μπορεί ν’ αποτελέσει υλικό για τη σύγχρονη
ερμηνεία του δράματος. Στην ομάδα μας υπάρχουν, άλλωστε, θεραπευτές και
ανάμεσα στα μέλη μας και στους διδάσκοντες. Ωστόσο για μένα το θέατρο,
και ιδιαίτερα ό,τι έχει σχέση με το αρχαίο δράμα, έχει μία γενικότερη
χρήση για το θεατή, που θα την ονόμαζα θεραπευτική. Τα τελευταία δέκα
και πλέον χρόνια ασχολούμαι με το να προσδιορίσω και θεωρητικά τη
σημασία ή μάλλον το περιεχόμενο του όρου ‘‘θεραπευτικός’’ μέσω της
θεατρικής πράξης. Μπορούμε να εντοπίσουμε στοιχεία της χοροθεραπείας και
της μουσικοθεραπείας, καθώς το χορόδραμα έχει να κάνει με το ρυθμό και
το λόγο, το τραγούδι, τον ύμνο. Στην ουσία, επιτρέπει στον άνθρωπο να
συντονίσει εκ νέου τη σχέση με το σώμα του με τρόπο αρμονικό,
συμφιλιωτικό. Η τέχνη επιτυγχάνει την επανασύνδεση του νοητικού με το
βιολογικό στοιχείο της ύπαρξής του, ώστε να τον απελευθερώνει από τα
μπλοκαρίσματα του σύγχρονου τρόπου ζωής. Τον ολοκληρώνει, τον ωριμάζει,
άρα τον θεραπεύει κιόλας. Εμείς, χωρίς ν’ αξιώνουμε τον όρο του
‘‘γιατρού’’, επιδιώκουμε έναν ελεγχόμενο πειραματισμό πάνω στην πράξη
της θεραπείας. Μπορούμε στα μέλη της ομάδας μας να δοκιμάσουμε
ελεγχόμενα κάποιες θεραπευτικές δράσεις σε οριακά προβλήματα της
καθημερινότητάς μας. Για μένα η θεραπεία δεν είναι ατομική υπόθεση. Η
ομάδα είναι που θεραπεύεται, άρα κατ’ επέκταση και η κοινωνία μέσα στην
οποία δρα. Και αυτή είναι η κύρια λειτουργία του χοροδράματος. Και
βέβαια ο άξονας αυτής της θεραπευτικής δράσης είναι η προσωπικότητα της
γυναίκας. Το πώς θα τη δεχτεί η κοινωνία, πώς θα της δοθεί η πρέπουσα
σημασία μέσα στην πορεία εξέλιξης του ανθρώπου ως είδους».
Ι.Λ.: «Ίσως βέβαια σήμερα μία τέτοιου είδους προσέγγιση να είναι πιο
επιτακτικά αναγκαία από ποτέ. Το χοροθέατρο λειτουργούσε και στην
Αρχαιότητα έτσι θεραπευτικά ή η αφετηρία και στοχοθέτησή του ήταν
διαφορετικές;».
Α.Λ.:
«Η μελέτη των κειμένων σε διασταύρωση με ανθρωπολογικά και άλλης υφής
στοιχεία για τη λειτουγικότητα του χορού και του δράματος δείχνουν
πασιφανώς τη θεραπευτική διάστασή τους στο πλαίσιο των Ασκληπιείων και
των τόπων επιτέλεσής τους. Είχα την ευκαιρία να συνοψίσω κάποια τέτοιου
είδους συμπεράσματα σε άρθρα και ανακοινώσεις μου σε συνέδρια:
“Apollonian and Dionysian Catharsis: On the diachronic aspect of ancient
Greek dance culture” εις Abstracts of the 20th World Congress on Dance Research,
Αθήνα, 2006 (ηλεκτρονική έκδοση), “Οι λειτουργίες του αρχαίου ελληνικού
χορού υπό μία φιλοσοφική προοπτική” (στα πολωνικά), εις Misteria, inicjacje (Mysteries and Initiations),
(συλλ. τ.), (επιμ.) Dariusz Koszinski, Biuro Krakow, 2000, 2001, ISBN
83 – 87754 – 77 – 3, σελ. 87-96, “Danger and Healing: The Contemporary
Traces of Dionysus», 1st International Meeting of University Theatre of
Olympia, Ιούλιος, 2001, κ.ά.
»Ασχοληθήκαμε, για παράδειγμα, στο πλαίσιο της έρευνας για τη Γυναίκα Προμηθέα με την Παλαιά Διαθήκη και τους ύμνους του Δαυίδ (αναφέρομαι στο έργο της Μαριέλλης Σφακιανάκη Επίκληση, όπου πρωταγωνιστεί μία γυναίκα ιέρεια, και το εντάξαμε στη Γυναίκα Προμηθέα,
επειδή υπάρχει και πάλι μία γυναικεία μορφή που πρωτοστατεί). Έτσι,
λοιπόν, καταπιαστήκαμε και με τη θρησκευτική μουσική, η οποία για μας
έχει άμεση σχέση με την αρχαία όρχηση και το αρχαίο δράμα, το οποίο ήταν
ένα είδος κατά βάση θρησκευτικό. Βέβαια, θρησκευτικό με μία ευρύτερη
έννοια και όχι μόνο με τη χριστιανική. Διερευνώντας, λοιπόν, την αρχαία
όρχηση και την θρησκευτικότητα αυτού του είδους, ασχοληθήκαμε και με την
Παλαιά Διαθήκη και με τα χορευτικά στοιχεία που υπάρχουν στην Παλαιά αλλά και στην Καινή Διαθήκη.
Έτσι βρήκαμε τη γερμανική ομάδα της Maria-Gabrielle Wosien. Από πλευράς
μορφολογίας του χορού, έχουμε σχέση με αυτή την ομάδα, γιατί κι εμείς
αναλύουμε μοτίβα του παραδοσιακού χορού, τα οποία μεταφέρουμε στην
“Αρχαία Όρχηση” και αξιοποιούμε σε σχέση με τον αρχαίο λόγο, με τους
ύμνους και με ιστορικά στοιχεία του θεάτρου. Αλλά αυτό το οποίο μας
διαχωρίζει είναι ότι εμείς δεν είμαστε μία ομάδα που ασχολείται με τα
μυστηριακά δράματα ή το θρησκευτικό θέατρο γενικότερα. Για τη γερμανική
αυτήν ομάδα ο χορός και το θέατρο είναι μία άλλη οδός προς την
αναγνώριση του Θεού, την προσέγγιση του θείου. Για εμάς ο θρησκευτικός
χορός, ο θείος χορός, είναι μία διερεύνηση της εξέλιξης του ανθρώπου και
της θεραπείας (όπως την ορίσαμε πιο πάνω). Δεν έχουμε στενό θρησκευτικό
ιδεολογικά στόχο ως ομάδα».
Ι.Λ.: «Εκτός από θεραπευτικές εν δυνάμει ή εν κινήσει ιδιότητες, το
χοροθέατρο και γενικά το θέατρο είναι παίδευση, εκπαίδευση. Πόσο δύσκολη
είναι η διαδικασία εκπαίδευσης των ηθοποιών ‒ μαθητών σου επιδιώκοντας
συγχρόνως και το κατάλληλο στήσιμο του εκάστοτε έργου με στόχο την
παρουσία του σε κοινό;».
Α.Λ.: «Η εκπαίδευση είναι το κλειδί για την ανάπτυξη και τη συνέχιση
της ομάδας και πάνω απ’ όλα η παραδοχή της εκπαίδευσης ως αυτοσκοπού
και όχι απλώς ως μέσου για τις παραστάσεις. Η πίστη στην αξία και στη
σημασία της εκπαίδευσης από κοινού με την έρευνα και τη θετική γνώση που
προκύπτει είναι εκείνα που δίνουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και κάνουν
την ειδοποιό διαφορά σε σχέση με την ομάδα».
Ι.Λ.: «Θεραπεία, εκπαίδευση, έρευνα, πειραματισμός, βρίσκεσαι σε μία
συνεχή αναζήτηση και αναδημιουργείς διαρκώς σταχυολογώντας διάσπαρτους
ιστούς, όπως φαντάζομαι. Αισθητικά και κινητικά από πού αντλείς τις
εικόνες σου, μίλησέ μας για τη μέθοδο ή τις μεθόδους που ακολουθείς,
προκειμένου να στηθεί ένα έργο, όπως είναι, για παράδειγμα, η Γυναίκα Προμηθέας.
Ο χορός με παρέπεμψε σε παραστάσεις από ζωοφόρους και αρχαία πήλινα
διακοσμημένα αντικείμενα καθημερινής χρήσης ανεξαρτήτως τυπολογίας».
Α.Λ.:
«Ναι, πράγματι οι απεικονίσεις των χορευτικών αναπαραστάσεων είναι μία
από τις πηγές έμπνευσης, παράλληλα με άλλα στοιχεία που προέρχονται από
τεχνικές του χοροθεάτρου αλλά και από την ίδια τη σπουδή μορφών χορού.
Αν πρέπει να μιλήσουμε για μέθοδο, αυτή δημιουργήθηκε σταδιακά από
παράσταση σε παράσταση. Κάθε παράσταση ήταν μία μελέτη. Στο κείμενό μου
“From the collective creation ‒ dance and body action ‒ to an
intercultural and multicultural approach of ancient Greek drama”, όπου
περιγράφονται οι διαδικασίες τις οποίες ακολούθησα στη Νέκυια και στην Αντιγόνη
(2004 και 2006 αντίστοιχα), συστηματοποιώ κάποια θέματα πρακτικής αλλά
και θέματα μεθοδολογίας και ανάπλασης του αρχαίου χορού με βάση το
συνδυασμό διαφορετικών μεθόδων και πρακτικών που ακολουθούμε στην ομάδα
μελέτης τουλάχιστον κατά τα δύο τρία τελευταία χρόνια. Η θεωρητική
έρευνα της ομάδας έχει αποδώσει τη δημοσίευση πολυάριθμων βιβλίων,
άρθρων και επιστημονικών ανακοινώσεων σε επιστημονικά συνέδρια. Τα
θεωρητικά πορίσματα συνοδεύονται, σε μία απόπειρα εφαρμογής της θεωρίας,
από μία σειρά παραστατικών δρώμενων, χοροθεατρικών και μουσικών
σεμιναρίων και παραστάσεων με τη σύμπραξη μελών της ομάδας και
καλλιτεχνών του εξωτερικού. Η θεωρητική οπτική εφαρμόζει μία σύγχρονη
επιστημονική μέθοδο προσέγγισης ενός υλικού ιδιαιτέρως δύσκολου τόσο
στην αποκρυπτογράφηση όσο και στην ερμηνεία. Δεν είναι μόνο η μεγάλη
χρονική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στον ερευνητή και το αντικείμενό
του, αλλά το υλικό του στην καλύτερη περίπτωση περιορίζεται σε
αποσπασματικές αναφορές στα αρχαία κείμενα και απεικονίσεις χορευτικών
σχημάτων στα διάφορα τέχνεργα. Ένας συνδυασμός επιστημών και γνώσεων
ακόμα και από χώρους που μπορεί να μοιάζουν φαινομενικά άσχετοι μεταξύ
τους μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τις χορευτικές παραστάσεις
που διασώθηκαν από την Αρχαιότητα, να μπούμε πιο βαθιά στο πνεύμα της
κάθε εποχής, σε αντίθεση με την απλή ταξινόμηση και στυλιστική ανάλυση
των αναπαραστάσεων, και να ερευνήσουμε τις πιθανές κοινωνικές και
ανθρωπολογικές ή όποιες άλλες προεκτάσεις του θέματος με σκοπό μία πιο
ολοκληρωμένη και σφαιρική παρουσίασή του. Εθνολογικές παρατηρήσεις για
παρόμοιους χορούς σε άλλους λαούς καθώς και κινησιολογικά δεδομένα,
ιστορικά δεδομένα, επιγραφές, μαρτυρίες, μυθολογίες, αρχαιολογικά
κατάλοιπα κτλ. είναι στοιχεία που στο συνδυασμό τους θα μπορούσαν να
περιγράψουν με τον καλύτερο επιστημονικό τρόπο ένα καλλιτεχνικό δρώμενο,
όσο απομακρυσμένο και αν είναι χρονικά από μας. Μέσω της εξοικείωσης
των συμμετεχόντων με το ανθρώπινο σώμα και την κίνηση, μελετάμε την
ανθρώπινη κίνηση, την ισορροπία και τους συνδυασμούς αυτών, βασιζόμενοι
στο σκεπτικό ότι το ανθρώπινο σώμα μπορεί να αποδώσει έναν αριθμό
συγκεκριμένων κινήσεων, κοινών στις περισσότερες χορευτικές παραδόσεις.
Συγκεκριμένα, για την ανασύσταση των αρχαίων χορών με τη χρήση
παραδοσιακών μορφών χορού εφαρμόζεται μία εμπειρική μέθοδος που
αναλύεται στα ακόλουθα βήματα: α) ανάλυση του κειμένου με βάση το νόημά
του και την κοινωνική λειτουργία ή τη θεατρική του χρήση, β) ανακάλυψη
ρυθμικών μοτίβων του κειμένου και σύνδεσή τους με μουσικά μοτίβα, γ)
οργάνωση της χορευτικής ομάδας (αριθμός, φύλο, ηλικία των μελών), δ)
επιλογή ανάμεσα σε πιθανούς παραδοσιακούς χορούς σύμφωνα με τα κριτήρια
του νοήματος, της χρήσης και της λειτουργίας του χορού, ε) προετοιμασία
των μελών της χορευτικής ομάδας ανάλογα με το υπόβαθρο της χορευτικής
και θεατρικής τους εμπειρίας, στ) προσπάθεια να τυποποιηθούν βήματα,
κινήσεις και μεγαλύτερα χορογραφικά μοτίβα σε σχέση με τη ζητούμενη
λειτουργία του χορού στην εκάστοτε παράσταση. Επικουρικά χρησιμοποιείται
και η αντίστοιχη εμπειρική μέθοδος της Marie-Helene Delavaud Roux, που
αναλύεται στα ακόλουθα βήματα: α) γίνεται ακρόαση ρυθμών παραδοσιακής
μουσικής και σύγκρισή τους με το ρυθμό αρχαίων ποιητικών κειμένων ή
σωζόμενων μουσικών σχεδιασμάτων, β) ερευνάται κατά πόσο μπορούν να
χρησιμοποιηθούν βηματισμοί παραδοσιακών χορών σε αρχαία ρυθμικά μοτίβα
(Συχνά οι παραδοσιακοί ρυθμοί και οι αρχαίοι διαφέρουν μεταξύ τους.) Για
παράδειγμα, ο ρυθμός του καλαματιανού (7/8) δεν είναι κανονικός, ενώ ο
ρυθμός του δακτυλικού εξαμέτρου ή του αναπαίστου (2/4) έχουν μία
κανονικότητα, γ) μελετώνται οι κινήσεις των χεριών σε συνδυασμό με το
αρχαίο κείμενο, δράσεις – επεισόδια του κειμένου, και γίνεται προσπάθεια
να εκφραστούν αυτά με απλές και “αρχαίες” κινήσεις, όπως αυτές
περιγράφονται σε αρχαίους συγγραφείς (Αθήναιος, Πολυδεύκης κ.ά.), δ)
τέλος, ερευνώνται οι σχέσεις μεταξύ των χορευτών και η διάταξή τους τόσο
στον παραδοσιακό χορό όσο και στον αρχαίο σε συνδυασμό με την
επιλεγμένη κινησιολογία. Στη διάρκεια των δοκιμών χρησιμοποιούνται
τρόποι πρακτικής εργασίας που συνδέουν την εκφραστική κίνηση με το ρυθμό
και το νόημα του λόγου είτε πρόκειται για αρχαίο κείμενο είτε πρόκειται
για νεοελληνικό. Μαθαίνονται γραμμές κίνησης που στηρίζονται σε
παλαιότερες σχολές εκφραστικού χορού, όπως της Chladek και του χορού
Duncan. Η Γκροτοφσκική προσέγγιση του σωματικού θεάτρου και της έρευνας
των πηγών του θεάτρου έχουν απασχολήσει και επηρεάσει τη μεθόδευση της
πρακτικής εργασίας της ομάδας.
»Το δρώμενο Γυναίκα Προμηθέας
–για να συγκεκριμενοποιήσω την απάντησή μου με ένα πρόσφατο παράδειγμα–
είναι το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα της έρευνας της ομάδας μελέτης στη
φιλοσοφία, ιστορία και αισθητική της αρχαίας όρχησης στο διάστημα των
δύο τελευταίων χρόνων. Το 2009 το κεντρικό θέμα ήταν “Γυναίκα – Ποίηση –
Αρχαιότητα”, ενώ για το 2010 το θέμα της έρευνας (θεωρητικής και
πρακτικής) ήταν “Γυναίκα – Μαγεία – Αρχαιότητα”. Τα κείμενα προερχόμενα
από διαφορετικούς συγγραφείς, αρχαίους και σύγχρονους, συμπυκνώνουν το
νόημα, τη διαχρονική σημασία και διάσταση της θέσης της γυναίκας κατά
την ελληνική Αρχαιότητα. Η γυναίκα παρουσιάζεται “προμηθεϊκή” ως ένα
αρχέτυπο γνώσης και αναγέννησης, που πυροδοτεί την ιστορική και κατά
συνέπεια την ανθρώπινη εξέλιξη μέσα από τη δοκιμασία και τον πόνο της
θυσίας».
Ι.Λ.:
«Πέραν του χορού υπάρχει και για τη μουσική ανάλογη πυξίδα προσέγγισης
των ήχων της Αρχαιότητας όπως παρουσιάζονταν επί σκηνής και της
αναπαραγωγής τους στο σήμερα; Συνδυάζονται εκείνα τα στοιχεία και με
μεταγενέστερες επιρροές;».
Α.Λ.:
«Στους τρόπους προσέγγισής μας μελετάται ο αρχαίος ποιητικός λόγος και
οι συνδυασμοί που μπορούν να επιτευχθούν με τη χορευτική κίνηση ενώ
παράλληλα ερχόμενοι σε επαφή με μουσικούς και μουσικές ομάδες ερευνάται η
αλληλοεπίδραση των φυσικών μουσικών οργάνων, των παραγόμενων από αυτά
ήχων και της ανθρώπινης κίνησης. Η πηγή όλων αυτών των μορφών θεάτρου
και χορού θα λέγαμε ότι είναι ο αρχαίος χορός, ο χορός της τραγωδίας και
της κωμωδίας. Η ομαδική όρχηση με τραγούδι που δραματοποιεί μία
ιστορία. Εισάγει, δηλαδή, ένα εσωτερικό δραματικό περιεχόμενο μέσω των
ρυθμών της μουσικής, του χορού, της σωματικής κίνησης και συγκίνησης. Ο
ερμηνευτής χειρίζεται το λόγο μέσα από την κίνηση, δε διαχωρίζουμε το
λόγο από τη χορευτική κίνηση. Όπως έκανε ο αρχαίος ηθοποιός που χόρευε
και τραγουδούσε το θρήνο συνοδεύοντας το λόγο του με χορευτικές
κινήσεις. Και, φυσικά, ο λόγος του θρήνου ήταν έρρυθμος, μελωδικός, όπως
βλέπουμε στην προσωδία (ρυθμική αρωγή του χορού βγαλμένη από το λόγο),
που ακόμα διασώζεται. Ακόμα κι αν έχει χαθεί η μουσική, έχει παραμείνει
το μέτρο. Το μέτρο μάς οδηγεί. Η πρόσφατη συνεργασία και μαθητεία μας
δίπλα σε μουσικολόγους, όπως είναι ο Στέλιος Ψαρουδάκης και ο Δημήτρης
Λέκκας, θα εξελίξει τις γνώσεις μας και τις τεχνικές μας στα θέματα της
προσωδίας και της αρχαίας μουσικής».
Ι.Λ.: «Σε παραδοσιακά μοντέλα ζωής, στο σύγχρονο τρόπο ζωής και στο
σύγχρονο θέατρο πού εντοπίζεις τα διδάγματα της αρχαίας όρχησης, τα
ψήγματα της συγκεκριμένης προϊστορίας, τα οποία αναπόφευκτα αφήνουν
αποτύπωμα παρ’ όλη την πατίνα του χρόνου;».
Α.Λ.: «Στην πολύ σημαντική ελληνική παραδοσιακή τέχνη και κουλτούρα,
και ειδικότερα στη λαϊκή τέχνη του ‘‘χωριού’’. Εμπνέομαι από το
τραγούδι, το χορό και τον τρόπο ζωής, που σε προηγούμενες δεκαετίες
χαρακτήριζαν την ισορροπία των ρόλων των μελών της κάθε μικρής
κοινότητας. Αυτή η ισορροπία μεταφέρεται ως αισθητική σε κάθε μορφή
τέχνης, όπως είναι ο χορός, το τραγούδι, η ζωγραφική και η
ενδυματολογία. Ομοίως βλέπουμε και σε άλλες παραδόσεις αυτή την
αισθητική σοφία που χαρακτηρίζει την τέχνη, στην παραδοσιακή ινδική
τέχνη (πέραν του μπόλιγουντ), στην αιγυπτιακή, στην ιαπωνική και στην
αφρικανική κουλτούρα. Σημαντική, όμως, έμπνευση είναι και οι μεγάλες
προσωπικότητες του θεάτρου του 20ού αιώνα, το μπρεχτικό θέατρο της
αποστασιοποίησης καθώς και οι έρευνες του Γκροτόφσκι, ο οποίος έδειξε τη
σημασία που έχει το αρχέγονο στοιχείο για τον ηθοποιό σήμερα».
Ι.Λ.: «Ας μιλήσουμε και πιο συγκεκριμένα για το έργο που βρίσκεται τώρα στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων της ομάδας: τη Γυναίκα Προμηθέα. Τι σημαίνει Γυναίκα Προμηθέας, ποια είναι η κεντρική ιδέα;».
Α.Λ.: «Το έργο Γυναίκα Προμηθέας
είναι μία δραματική σύνθεση που έχει να κάνει τόσο με το σύγχρονο
ελληνισμό όσο και με την Αρχαιότητα και το Βυζάντιο και προβάλλει την
“προμηθεϊκότητα” της γυναίκας ως μίας θηλυκής οντότητας που πάσχει,
προκειμένου να μεταδώσει φως, ενέργεια και γνώση. Το θέμα ανάγεται σε
γυναικείες μυθικές μορφές της Αρχαιότητας, όπως η Ανδρομέδα, η Αριάδνη
κ.ά. Με αρχαίους ελληνικούς στίχους διαπλέκονται αποσπάσματα του
ποιητικού έργου σύγχρονων Ελληνίδων ποιητριών σε μουσική σύνθεση της
Μαριέλλης Σφακιανάκη και χορογραφική απόδοση της ομάδας. Πρόκειται για
ένα είδος θρησκευτικής χορωδιακής μουσικής, η οποία ερμηνεύεται με
σωματικό τρόπο. Μέσα από σύγχρονες τεχνικές χορού αξιοποιούμε μοτίβα της
Αρχαιότητας, του παραδοσιακού χορού αλλά και του ιαπωνικού μπούτο.
Δείχνουμε σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης τη διαχρονική σύζευξη και
εξέλιξη των στοιχείων ανακαλύπτοντας παράλληλα τις πηγές».
Ι.Λ.: «Το έργο χωρίζεται και οργανώνεται σε πέντε βασικά μέρη. Ανάπτυξέ μας τη δομή του».
Α.Λ.: «Είναι ένα σπονδυλωτό δρώμενο, όπου το κάθε ένα από τα μέρη
του μπορεί να σταθεί αυτόνομα ως ανεξάρτητη παράσταση. Οι σπόνδυλοι
συνίστανται στα εξής μέρη:
1. Γυναίκα Προμηθέας της Λέτας Κουτσοχέρα – 1ο και 2ο μέρος.
2. Ύμνος στην Άρτεμη/ Πότνια, χορός κυνηγών, στ. 62-72 Ιππόλυτος, Ευριπίδη.
3. Τερψιχόρη, στίχοι της αρχαίας ελληνίδας ποιήτριας Κόριννας, 6ος αι. π.Χ.
4. Αριάγνη της Μαρίας Κέκκου
5. Άσμα Αιώνων:
α) Αρχάγγελος της Μαρίας Κέκκου.
β) Σήμερα Χριστός Ανέστη, παραδοσιακό ηπειρώτικο τραγούδι.
γ) Άσμα Αιώνων της Γιώτας Φωτιάδου.
δ) Πηγή Φωτός της Λέτας Κουτσοχέρα.
»Το Άσμα Αιώνων,
που ολοκληρώνει το δρώμενο, είναι ένας ύμνος στη διαδικασία οδύνης και
γέννησης, με την έννοια ότι η οδύνη είναι μια αναγκαία εμπειρία της ζωής
που ξεκινά με τη γέννηση και την οποία και τα δύο φύλα διαιωνίζουν στην
ανθρώπινη εμπειρία γενικότερα. Η παράσταση προβάλλει την ελληνικότητα
με ένα πανανθρώπινο νόημα και καταλήγει σε ένα φιλοσοφικό, θετικό και
αισιόδοξο μήνυμα. Η σκηνική απόδοση με μία σύγχρονη αισθητική λειτουργεί
και ως εισαγωγή στα βασικά στοιχεία του αρχαίου δράματος: χορό
(όρχηση), φωνή (λόγο), μουσική (τραγούδι ‒ ρυθμό)».
Ι.Λ.: «Ποιος υπήρξε ο πυρήνας δημιουργίας των κειμένων της
παράστασης, κάποια αρχαία κείμενα, η ιδέα της φωτιάς και κατ’ επέκταση
της αλήθειας και του πνεύματος, τα οποία ο Προμηθέας μετέδωσε στους
ανθρώπους ‒τη θέση του εδώ παίρνει η γυναίκα‒, ένας συνδυασμός αυτών ή
κάτι άλλο;».
Α.Λ.:
«Ο αρχικός δημιουργικός πυρήνας που προκάλεσε αυτήν τη σύνθεση είναι οι
συζητήσεις στο πλαίσιο των ερευνητικών συναντήσεων της ομάδας, ιδέες
που προέκυψαν και ενέπνευσαν τις τρεις συγγραφείς –Λέτα Κουτσοχέρα,
Μαρία Κέκκου και Γιώτα Φωτιάδου‒ και ιδιαίτερα η έννοια της γυναικείας
“προμηθεϊκότητας”. Μυθικές αρχαιοελληνικές μορφές, όπως εκείνη της
Ανδρομέδας, της Αντιγόνης, της Ηλέκτρας, της Αριάδνης, της Μήδειας κ.ά.,
πάσχουσες ηρωίδες που χαρακτηρίζονται από τη σύγκρουση με την
καθιερωμένη ανδρική εξουσία με σκοπό την προσφορά γνώσης και την
υπέρβαση του εαυτού τους για χάρη της αλήθειας και της ανθρώπινης
εξέλιξης. Η Αριάγνη ‒εξαιρετικά αγνή‒, για παράδειγμα, στο ομώνυμο
κείμενο της Μαρίας Κέκκου παρουσιάζεται ως μία γυναικεία μυθολογική
θεότητα δέσμια της επιθυμίας της να αποχωρισθεί τη μητριαρχική δομή
κοινωνικής οργάνωσης, για να μεταβεί σε μία πατριαρχικής μορφής δομή
εκχωρώντας θεληματικά την εξουσία της στον άνδρα. Επιλέγει το Θησέα ως
ένα θνητό με τα κατάλληλα χαρακτηριστικά, προκειμένου να εξασφαλίσει την
επιβίωση των παιδιών της. Εκείνος όμως την προδίδει με κάθε τρόπο
εγκαταλείποντάς την τελικά έγκυο στη Νάξο. Η λύτρωση της πάσχουσας
θεότητας συντελείται στο υπερβατικό επίπεδο της ένωσής της με το Διόνυσο
καθώς αποθεώνεται πεθαίνοντας και επιβεβαιώνεται έτσι το ανέφικτο του
απόλυτου έρωτα στη ρεαλιστική πραγματικότητα. Η φωτιά όπως και όλα τα
φαινόμενα της φύσης λειτουργούν ως σύμβολα στη σκηνογραφία και στα
οπτικά στοιχεία του σκηνικού περιβάλλοντος, στοιχεία που ταυτίζονται με
τις γυναικείες μορφές των δρώμενων».
Ι.Λ.: «Τα κοστούμια της παράστασης και οι μάσκες από πού αντλούν τα στοιχεία έμπνευσής τους;».
Α.Λ.: «Το θέμα του κοστουμιού μάς απασχολεί και είναι εξαιρετικά
δύσκολο να δημιουργηθεί το κοστούμι που μπορεί να παρακολουθήσει όλες
τις μεταλλαγές που συμβαίνουν από δρώμενο σε δρώμενο και εκτείνονται σε
μία μεγάλη διαχρονική ακτίνα – από τον απώτερο μυθικό χρόνο μέχρι την
παράδοση και το εντελώς σύγχρονο. Ακόμη το κοστούμι είναι το μέσο
επικοινωνίας μας με τον μέσο θεατή, που πρέπει να συνεισφέρει στην
κατανόηση του θεάματός μας. Η συμβολή της ενδυματολόγου είναι πολύ
σημαντική και είναι ευτυχής συγκυρία η παρουσία της Μαίρης
Τριανταφύλλου, μίας νέας καλλιτέχνιδας, ανοιχτής στις επιρροές και στον
πειραματισμό της ομάδας. Η μάσκα, από την άλλη, χρησιμοποιείται για να
πολλαπλασιάσει το μεταφυσικό βάθος της γυναικείας παρουσίας, τη σύνδεσή
της με το θάνατο και την αποκρυστάλλωση της πνευματικής διάστασης που
υπαινίσσεται η υπέρβασή του. Τις μάσκες κατασκευάζει η εικαστική
καλλιτέχνις Μάγδα Ρούσση σύμφωνα με τις σκηνοθετικές και ερμηνευτικές
κατευθύνσεις του έργου. Η χρήση της μάσκας, όπως και του κοστουμιού, δεν
αφορά σκοπιμότητες αναβίωσης, αλλά είναι συμβολική και νοηματική στην
παράσταση».
Ι.Λ.:
«Πότε θεωρείς ότι μία παράσταση είναι έτοιμη πλέον για να παρουσιαστεί
στο κοινό; Ποια είναι εκείνη η στιγμή που αισθάνεσαι ότι τώρα είμαστε
έτοιμοι για μία πρώτη εμφάνιση;».
Α.Λ.: «Το σινιάλο για μία τέτοια απόφαση το δίνει η συνειδητότητα
των μελών του θιάσου, το κατά πόσο δηλαδή είναι αποφασισμένοι και
εξοπλισμένοι κατάλληλα να εκτεθούν και να περάσουν το μήνυμα του έργου.
Και μόνο τότε επιχειρούμε τη δημόσια παρουσίαση. Οι παραστάσεις για μένα
είναι μία άλλη δυνατότητα για μαθητεία και αυτό θέλω να επικρατεί και
στα μέλη του θιάσου».
Ι.Λ.: «Ποιες δυσκολίες συναντάτε στις περιοδείες σας σε πρακτικό επίπεδο και ποια η ανταπόκριση του κοινού;».
Α.Λ.: «Η “Δρυός Τόποι” είναι μία πειραματική, ερευνητική
πανεπιστημιακή ομάδα και απευθύνεται κυρίως στο ειδικό κοινό του
πανεπιστημιακού θεάτρου. Δεν απευθύνεται στο πλατύ κοινό για λόγους
αρχής. Παρ’ όλα αυτά διοργανώνουμε παραστάσεις σε δήμους σε όλη την
Ελλάδα, ακόμα και σε ακριτικές περιοχές, όπως επίσης και στο Παλαιό
Πανεπιστήμιο στην Πλάκα, οι οποίες απευθύνονται σε όλα τα κοινωνικά
στρώματα και μορφωτικά επίπεδα. Με έναν ανεξήγητο τρόπο ‘‘μιλάμε’’ στο
μη εξοικειωμένο με το πειραματικό θέατρο κοινό και γινόμαστε κατανοητοί
παντού. Διατηρούμε, δηλαδή, μία καλή γραμμή επικοινωνίας. Κάποια από τα
μέρη που έχουμε δώσει παραστάσεις είναι οι Οινούσσες, οι Λειψοί, η
Αρχαία Μεσσήνη, η Ζάκυνθος, η Πάτρα, ο Πύργος, η Αρχαία Ολυμπία, η
Θεσσαλονίκη, η Ήπειρος, η Βέρροια, η Δράμα, το Αίγιο, η Σάμος κ.ά. Το
αρχέγονο, πρωτογενές στοιχείο είναι κοινό σε αυτές τις παραδοσιακές
κουλτούρες. Στις παραστάσεις μας έχουμε, επίσης, κοινό και από το
εξωτερικό.
»Μια
δυο φορές στο παρελθόν ήρθαμε αντιμέτωποι με την αρνητική στάση των
κριτικών, τουλάχιστον αυτών που έχουν προδιαγεγραμμένη αντίδραση στη
δική μας σκηνική προσέγγιση. Υπήρξε οργισμένη αντίδραση από έναν δυο
κριτικούς για την παράσταση που δώσαμε στο πλαίσιο του συνεδρίου του
Ουρμπίνο για την πειραματική
Αντιγόνη μας, καθώς και στην Κολωνία για το δρώμενο
Το Μυστικό σπήλαιο της τραγωδίας.
Αυτό που δεν έγινε αποδεκτό ορισμένες φορές ήταν η μετα-νεοτερική
σύνθεση στοιχείων σε κάτι τόσο παραδοσιακό και αποκρυσταλλωμένο όσο το
αρχαίο θέατρο. Στην πρώτη περίπτωση αρνητική εντύπωση έκανε η αφρικανική
μάσκα στην
Αντιγόνη, ενώ στη δεύτερη περίπτωση ξένισε
το νταούλι (όργανο στο οποίο ολόκληρο το σώμα συμμετέχει στην παραγωγή
της μουσικής). Προσωπικά, θεωρώ τα δύο αυτά αντικείμενα απόλυτα δεμένα
με το σωματικό θέατρο. Διθυραμβικές αντιδράσεις του κοινού όμως υπήρξαν
σε πολλές περιπτώσεις από την Αθήνα (
Βιτκενστάιν –το πρώτο μας έργο σε κείμενο δικό μου‒
Βάκχες,
Ιππόλυτος), στην Πάτμο (
Αντιγόνη), στις Οινούσσες (
Νέκυια,
το Αρχέγονο Ταξίδι) μέχρι την Πάτρα (
Ιππόλυτος), τη Θεσσαλονίκη (
Αγριοτριαντάφυλλα), τις Βρυξέλλες (
Νέκυια), τη Λιέγη (
Αντιγόνη ‒ “Δρυός Τόποι”), το Μαρόκο (
Έρως –
Αντιγόνη) και την Τυνησία (
Εξωγήινα πουλιά).
Για την ομάδα “Αρχαίας Όρχησης” που “ανοίγεται” παραστασιακά μόνο πολύ
πρόσφατα, έχω παρατηρήσει κάποιες διαμετρικά αντίθετες αντιδράσεις στο
ελληνικό κοινό: από την απόλυτη συγκίνηση και αποδοχή μέχρι την αμηχανία
και αδυναμία κατανόησης της σημασίας και του περιεχομένου της έρευνας.
Σε γενικές γραμμές, όμως, το αντικείμενο της
Γυναίκας Προμηθέα
βρίσκει ανταπόκριση στο αθηναϊκό όσο και στο κοινό της επαρχίας.
Πιστεύω όμως ότι θα πρέπει να δουλέψουμε στην κατεύθυνση του να γίνουμε
αποδεκτοί ως απαραίτητη παρουσία σε σχέση με την αξιοποίηση των μνημείων
και μουσειακών χώρων της Ελλάδας. Από τις εμπειρίες παρουσίασης της
παράστασής μας σε ιερούς χώρους αρχαιολογικής και ιστορικής σημασίας
(Αρχαία Μεσσήνη, Ακρόπολη Λεπρέου, Λόφος Φιλοπάππου, Ηραίο Σάμου, Αρχαία
Ολυμπία) αποκομίσαμε τις δυνατότερες εντυπώσεις και θα έπρεπε να
εργασθούμε στην κατεύθυνση του να καθιερώσουμε την ένταξή μας σε αυτές
τις τοποθεσίες».
Ι.Λ.: «Ποιες είναι γενικά οι δυσκολίες λειτουργίας μίας τέτοιας ομάδας
από τη στιγμή που η συμμετοχή των μελών δεν έχει κυρίως χρηματικά οφέλη,
αλλά αναγκαστικά υπάρχουν έξοδα, ιδίως για τη συμμετοχή στις εκτός
έδρας παραστάσεις;».
Α.Λ.: «Η ένδεια είναι ένα από τα δυσκολότερα σημεία της προσπάθειάς
μας. Γίνονται πολλές θυσίες από όλες τις πλευρές. Πρόκειται για ένα
αντικείμενο πολυτελείας πνευματικού χαρακτήρα, που υπηρετείται όμως από
ακτήμονες και φτωχούς, όπως είναι οι περισσότεροι από εμάς. Η υποστήριξη
του Πανεπιστημίου Αθηνών είναι καίρια στην εξεύρεση χώρων για την
εκπαίδευση και τις δοκιμές και πρέπει να αναφέρω την αρωγή και βοήθεια
της Πανεπιστημιακής Λέσχης που αποτελεί μία μόνιμη βάση υποστήριξης
–φιλοξενίας και γραμματειακής κάλυψης– του έργου μου για πολλά χρόνια.
Το θέατρο “Δόρα Στράτου” δεν είναι σε θέση να μας βοηθήσει οικονομικά,
αφού βρίσκεται σε δεινή θέση οικονομικής επιβίωσης. Όλοι οι συντελεστές
είναι εθελοντές. Καλύπτουν οι ίδιοι τα έξοδά τους. Οι Δήμοι και οι
Πολιτιστικοί Σύλλογοι συνεπικουρούν κατά περίπτωση, επίσης ιδρύματα που
μας έχουν χρηματοδοτήσει, έστω και με μικρά ποσά, πρέπει να
μνημονευθούν: Ίδρυμα Ι. Φ. Κωστόπουλου, Ίδρυμα Γιάννη και Λένας
Κουτσοχέρα. Δεν τύχαμε ποτέ χρηματικής βοήθειας από τους αρμόδιους
φορείς του κράτους, παρότι το επιδίωξα μια δυο φορές. Οι διορισμένες
επιτροπές των αρμόδιων υπουργείων φαίνονται αδιάφορες απέναντι στη δική
μας δραστηριότητα, αν και δεν είμαστε νεόκοποι, έχουμε αποδείξει,
νομίζω, τη σοβαρότητα και επιμονή μας πάνω σε ό,τι ειδικευόμαστε. Σκοπός
μου είναι να συγκινήσω αρμόδιους υπουργούς και υπεύθυνους για την
καθιέρωση του αντικειμένου της όρχησης στα σχολεία. Έχουμε δοκιμασθεί,
έχουμε το δυναμικό και την εμπειρία για να υποστηρίξουμε τη διδακτική
της αρχαίας όρχησης στο σχολείο και σε όλες τις βαθμίδες της
εκπαίδευσης, κάτι που θα αναβαθμίσει το νόημα της ελληνικής παιδείας.
Παράλληλα, προσφέρουμε σχέδια αξιοποιήσιμα στους τομείς του πολιτιστικού
τουρισμού με δυνατότητες για νέες θέσεις εργασίας, αρκεί να αφυπνίσουμε
την πλευρά της Ελλάδας που κοιμάται, αφήνοντας μία σημαντική πλευρά της
πολιτιστικής μας κληρονομιάς ανεκμετάλλευτη...».
Ι.Λ.: «Εν τέλει αισθάνεσαι ηθική ικανοποίηση από το αποτέλεσμα; Έστω
και ένα λίγο από την πολυπόθητη πληρότητα, την οποία κανείς επιδιώκει
μετά από μήνες δουλειάς;».
Α.Λ.: «Ναι, την αισθάνομαι».
Ι.Λ.: «Μετά τη
Γυναίκα Προμηθέα τι; Ποια είναι τα μελλοντικά σχέδια της ομάδας;».
Α.Λ.: «Έχουμε αποφασίσει την κατεύθυνση της μελέτης στο μύθο του
Οιδίποδα, καθώς και στα σχετικά έργα του Σοφοκλή στην πρωτότυπη
αρχαιοελληνική γλώσσα. Ο Οιδίποδας με απασχολεί εδώ και δεκαετίες ως
προς το διακειμενικό, φιλοσοφικό και ανθρωπολογικό περιεχόμενό του,
προσεγγίζοντάς το μέσω της έννοιας της νόσου. Είναι ένα μακρόπνοο σχέδιο
που έχει συνδεθεί με τον ίδιο το βίο μου κι ελπίζω να είμαι σε θέση να
το υλοποιήσω στο πλαίσιο της έρευνας της ομάδας».
Εμείς
ευχόμαστε οι ομάδες «Αρχαίας Όρχησης» και «Δρυός Τόποι» να αγγίξουν
τους στόχους τους επαναπροσδιορίζοντάς τους διαρκώς ώστε να
διευρύνονται. Στο δρώμενο ή καλύτερα στο σύνολο δρώμενων που συνθέτουν
το έργο Γυναίκα Προμηθέας να βρει την επιτυχία και ανταπόκριση που του
αξίζει μετά από τόση προσπάθεια και μετά τις προκλήσεις που
αντιμετώπισαν οι συμμετέχοντες, προκειμένου να στηθεί και να υλοποιηθεί.
Και τέλος στην Άννα Λάζου να συνεχίσει να είναι το ίδιο ανήσυχη,
δημιουργική και οραματίστρια, για να μπορεί να εμπνέει και άλλους
συνοδοιπόρους στα μεγαλόπνοα και καλή τη πίστει σχέδιά της, ώστε να
φτάνει σε όλους εμάς ένα λίγο από τη σοφία των αρχαίων, όπως βέβαια έχει
μετουσιωθεί μέσα στο πέρασμα των αιώνων και έχει εμπλουτιστεί με νέα
στοιχεία στο αέναο ταξίδι του ανθρώπινου πνεύματος. Ι.Λ.: «Ας ολοκληρώσουμε με μία ευχή αντλημένη από τα διδάγματα όλης αυτής της διαδικασίας».
Α.Λ.: «Αναζητώντας γενικότερα στο σύγχρονο θέατρο μία μέθοδο που να
μας βοηθά να αγγίξουμε την αλήθεια στη σκηνή και να θεραπευτούμε, να
απομακρυνθούμε απ’ το ψευτοσυναίσθημα και από το να εκφραζόμαστε χωρίς
να πείθουμε, φτάνουμε στο να αξιοποιήσουμε τις τεχνικές του σωματικού
θεάτρου. Πάντα με την επιφύλαξη αυτό να μην καταλήγει σε επίδειξη
δεξιοτεχνίας, αλλά σε μία διαλογιστική οδό εμβάθυνσης και αποκάλυψης της
ανθρώπινης ψυχής. Για μένα αυτός ας είναι και ο στόχος του θεάτρου και η
ανιδιοτελής οδός της αυτοθεραπείας».
Για να πάρετε και εσείς μία ιδέα από το δρώμενο της Γυναίκας Προμηθέα δείτε τα βίντεο.
|
| |
Η επίσημη ιστοσελίδα της Ομάδας «Δρυός Τόπου»:
http://www.phil.uoa.gr/~lazou/Για όποιον ενδιαφέρεται και επιθυμεί να παρακολουθήσει το δρώμενο
Γυναίκα Προμηθέας οι επόμενες παραστάσεις θα είναι:
19/09 στο Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου στο πλαίσιο του Οικοφοιτικού αιθρίου.
26/09 στο Βεάκειο στο πλαίσιο της εκδήλωσης «Χορεύοντας στον Πειραιά δια μέσου των αιώνων».
12/10 στην Αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών στο πλαίσιο της τελετής λήξης του Παγκόσμιου Φιλοσοφικού Φόρουμ.
Οι φωτογραφίες των (με τη σειρά εμφάνισής τους στο κείμενο):
Αναστάσιου Στρίκου (1)
Χριστόνικου Τσουμαράκη (2)
Ιουλίας Λυμπεροπούλου (3,4,5,6)
Στέφανου Σεφεριάδη (7)
